Food for thought μου έδωσε ένα άρθρο στο αμερικανικό The Atlantic («The Bliss of a Quieter Ego» του Arthur C. Brooks) καθώς είναι από τις σπάνιες φορές που κάποιος ασχολήθηκε όχι για να ψέξει τα social media και τις συνθήκες που έχουν δημιουργήσει αλλά για να προτείνει κάτι ουσιαστικό ως αντίδοτο στον υπέρμετρο εγωκεντρισμό που καλλιεργείται από την κουλτούρα των influencers.

Ο λόγος για το «ήσυχο εγώ» (στα Αγγλικά quiet ego). Πρόκειται για έναν όρο που εισήχθη το 2008 από δύο ψυχολόγους και περιγράφει την ισορροπημένη ταυτότητα που “ενσωματώνει τους άλλους χωρίς να χάσει τον εαυτό του”, δηλαδή δεν είναι ούτε υπερβολικά αυτοεστιασμένη ούτε υπερβολικά αλλού εστιασμένη.

Οι ψυχολόγοι έτρησαν το ήσυχο εγώ με ένα ερωτηματολόγιο που ζητούσε από τους συμμετέχοντες να δηλώσουν κατά πόσο συμφωνούν με δηλώσεις όπως «Πριν κριτικάρω κάποιον, προσπαθώ να φανταστώ πώς θα ένιωθα αν ήμουν στη θέση του» και «Για μένα, η ζωή είναι μια συνεχής διαδικασία μάθησης, αλλαγής και εξέλιξης.»\
Οι ερευνητές βρήκαν ότι τα άτομα με ήσυχο εγώ παρουσίαζαν: «συμπεριληπτική ταυτότητα» (σκεφτόντουσαν και τους άλλους, όχι μόνο τον εαυτό τους), «ικανότητα ενσυναίσθησης» (έβλεπαν τα πράγματα από την οπτική των άλλων), «διάθεση για εξέλιξη» (πίστευαν ότι μπορούν να βελτιωθούν), και «αποστασιοποιημένη επίγνωση» (είχαν τη δυνατότητα να παρατηρούν τον εαυτό τους από απόσταση — μια δεξιότητα που αλλιώς λέγεται “μεταγνώση”) — κάτι αντίθετο με την εγωκεντρική αυτοεστίαση. Με πιο απλά λόγια, το ήσυχο εγώ ενσωματώνει τις αρετές της αγάπης, της ταπεινότητας, της αυτογνωσίας και της ελπίδας.

Σε μια άλλη συνεργασία, οι ίδιοι ψυχολόγοι βρήκαν ότι κατά μέσο όρο, το ήσυχο εγώ αυξάνει την ευτυχία. Συνδέεται με καλύτερη συναισθηματική ισορροπία, υψηλότερη ικανοποίηση από τη ζωή και μεγαλύτερη αίσθηση νοήματος. Οι τέσσερις αυτές αρετές βοηθούν τα άτομα να συνυπάρχουν με τους άλλους, να μην παίρνουν τον εαυτό τους υπερβολικά στα σοβαρά, να κατανοούν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, και να βλέπουν δρόμο προς ένα καλύτερο μέλλον.

Το ήσυχο εγώ έχει επίσης προστατευτικές ιδιότητες, καθώς επιτρέπει στα άτομα να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα αναπόφευκτα προβλήματα της ζωής — ακόμα και τα σοβαρά. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το ήσυχο εγώ σχετίζεται με ικανότητα για ανάπτυξη μετά από τραυματικές εμπειρίες, με θετικές ψυχολογικές αλλαγές όπως ισχυρότερες σχέσεις, εκτίμηση της ζωής και βαθύτερη πνευματικότητα. Μελέτες δείχνουν ότι αυτό ισχύει, για παράδειγμα, σε μητέρες που μεγαλώνουν παιδιά με αναπηρίες ή σε ανέργους που αναζητούν εργασία.

Το ήσυχο εγώ κόντρα στους influencers

Όπως ανέφερε το άρθρο του The Atlantic, οι επιστήμονες έχουν τεκμηριώσει μια μεγάλη αύξηση, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, στο ποσοστό των ανθρώπων με ναρκισσιστική προσωπικότητα, μια τάση που είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των νέων ενηλίκων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επέτρεψαν την ενίσχυση αυτής της ιδιότητας σε τεράστια κλίμακα, σε σημείο που πλέον έχουμε μια ολόκληρη πολιτισμική τάξη ανθρώπων που αποκαλούνται «influencers», αφιερωμένων στη διαρκή προβολή του εαυτού τους μέσω νέων τεχνολογιών. Και αυτή η νέα τάξη δημιουργεί συνεχώς νέους υποψήφιους: σύμφωνα με μία έρευνα, πάνω από τους μισούς νέους σήμερα δηλώνουν πως θέλουν να γίνουν influencers.

Την ίδια στιγμή που το εγώ ανεβαίνει, πέφτει η ευημερία των ανθρώπων καθώς η έρευνα δείχνει ότι αυτή η υπερβολική αυτοεστίαση μπορεί να είναι πρωταρχική πηγή δυστυχίας και δυσαρμονίας. Το πιθανότερο λοιπόν είναι ότι έχουμε αναπτύξει πολιτισμό και τεχνολογία που ενισχύουν υπερβολικά αυτή την έμφυτη τάση, σε τέτοιο βαθμό που τελικά καταστρέφει τις ζωές μας.

Το μυστικό, λοιπόν, για να παραμείνεις ευτυχισμένος σε μια κουλτούρα εντόνων εγώ είναι να υιοθετήσεις την αντίθετη στρατηγική: να καλλιεργήσεις ένα «ήσυχο εγώ».

Οι 4 βασικές αρετές του «ήσυχου εγώ»

Τα κύρια γνωρίσματα του «ήσυχου εγώ» είναι:

Inclusive identity – σκέφτεται για τους άλλους, όχι μόνο για τον εαυτό του.

Perspective-taking – προσπαθεί να δει τα πράγματα από την οπτική των άλλων.

Growth mindset – πιστεύει στην προσωπική ανάπτυξη και αλλαγή.

Ο Brooks προτείνει μια πρακτική προσέγγιση για να αναπτύξουμε το «ήσυχο εγώ» με δύο ερωτήσεις και δύο επιβεβαιώσεις.

Η πρώτη ερώτηση είναι: «Τι χρειάζονται οι άλλοι που μόνο εγώ μπορώ να προσφέρω;»

Αυτό μου δίνει τη δύναμη να επικεντρωθώ σε ό,τι είναι αποκλειστικά υπό τον έλεγχό μου, για τους ανθρώπους που εξαρτώνται από μένα. Μόνο εγώ μπορώ να είμαι σύζυγος, πατέρας και παππούς για την οικογένειά μου—επειδή, εξ ορισμού, είμαι ήδη αυτά—οπότε επικεντρώνομαι στο να κάνω αυτά τα καθήκοντα γενναιόδωρα και σωστά. Ομοίως, μόνο εγώ μπορώ να διδάξω το μάθημά μου και να γράψω το άρθρο μου σήμερα, οπότε φροντίζω να δώσω τον καλύτερο μου εαυτό σε αυτές τις δραστηριότητες. Άλλοι μπορούν να παρακολουθούν τις ειδήσεις και να παραπονιούνται για την κυβέρνηση το ίδιο καλά με μένα, οπότε προσπαθώ να δίνω σε αυτό πολύ λιγότερη ενέργεια και προσοχή.

Η δεύτερη ερώτηση είναι: «Τι μπορεί να γίνει καλύτερο γύρω μου και πώς μπορώ να βοηθήσω να το επιτύχουμε;»

Αυτό απαιτεί να παρατηρώ συχνά το προσωπικό και επαγγελματικό μου περιβάλλον για ευκαιρίες βελτίωσης. Καμιά φορά σημαίνει να επανεξετάζω το πρόγραμμά μου ώστε να βεβαιωθώ ότι δεν παρεμποδίζει τη ζωή της οικογένειάς μου. Μπορεί να σημαίνει να σκέφτομαι δημιουργικά για ποιο ζήτημα ή θέμα να γράψω ή να μιλήσω που αξίζει δημόσιας προσοχής. Ή μπορεί να είναι κάποια δράση ή υπόθεση που πρέπει να υποστηρίξω φιλανθρωπικά, με τον χρόνο ή τα χρήματά μου.

Έπειτα, η πρώτη καθημερινή επιβεβαίωση που προσπαθώ να κάνω είναι: «Μπορεί να κάνω λάθος»

Η αλήθεια είναι ότι κάνω λάθος σε πολλά πράγματα· απλώς δεν ξέρω ακόμα ποια είναι αυτά. Ο μόνος τρόπος να τα ανακαλύψω και να διορθωθώ, είναι να διατηρώ τη ταπεινή στάση ότι σε κάθε διαμφισβητούμενο πεδίο—που είναι σχεδόν ολόκληρος ο επαγγελματικός μου χώρος της συμπεριφορικής επιστήμης—μπορεί να κάνω λάθος· επομένως, πρέπει να είμαι ανοιχτός σε εναλλακτικές απόψεις και νέα δεδομένα. Βλέπεις πώς αυτό βοηθά στο να ηρεμήσει το εγώ: με κάνει περίεργο και δεκτικό, όχι ευερέθιστο, και ελκυόμενο από απόψεις διαφορετικές από τη δική μου.

Η δεύτερη επιβεβαίωση είναι: «Δεν είμαι τα συναισθήματά μου»

Αυτό είναι ένας τρόπος να καλλιεργήσεις αποστασιοποιημένη αυτογνωσία, να βάλεις απόσταση ανάμεσα στο μεταιχμιακό σου σύστημα (απ' όπου προέρχονται τα συναισθήματα) και στον προμετωπιαίο φλοιό (όπου λαμβάνονται οι συνειδητές αποφάσεις). Τα συναισθήματά μου είναι πληροφορίες για απειλές ή ευκαιρίες, όχι οδηγός για το πώς να αξιολογήσω τη ζωή μου ή να δράσω. Αν ξυπνήσω με κακή διάθεση, δεν είμαι ένας λυπημένος άνθρωπος· είμαι κάποιος που μάλλον δεν κοιμήθηκε καλά και χρειάζεται γυμναστική για να φτιάξει τη μέρα του. Αυτό μου δίνει έλεγχο πάνω στα συναισθήματά μου, αντί να με ελέγχουν εκείνα.

Γιατί «ήσυχο εγώ» στα social;

Αν επιδιώκεις μια πιο ισορροπημένη χρήση των social media και ψυχική ευεξία, η έννοια αυτή μπορεί να σου ανοίξει νέους δρόμους.

«Το "ήσυχο εγώ" είναι ένας υπέροχος τρόπος να χαμηλώσεις την κακοφωνία του εγωιστικού κόσμου. Δεν χρειάζεται να φτάσεις μέχρι την πλήρη άρνηση του εγώ, όπως στον βουδισμό, αλλά μπορείς σίγουρα να απολαύσεις την ειρήνη, την αρμονία και την ευτυχία που θα σου προσφέρει το "ήσυχο εγώ"» τονίζει ο Brooks.

Το «ήσυχο εγώ» δεν απαιτεί αποχή από την τεχνολογία, αλλά την καλλιέργηση ταπεινότητας αντί για επίδειξη, πραγματικής ενσυναίσθησης αντί για επιφανειακή αλληλεπίδραση, ουσιαστικής σύνδεσης αντί για chasing στα likes.