Έχεις ποτέ θυμηθεί κάτι με απόλυτη σιγουριά, αλλά κάποιος άλλος σου λέει: «Δεν έγινε έτσι!»; Ή έχεις μια καθαρή εικόνα στο μυαλό σου από ένα περιστατικό… που τελικά με κάποιο τρόπο αποδείχτηκε πως δεν έγινε ποτέ;
Μη βιαστείς να πιστέψεις ότι… τρελαίνεσαι. Το μυαλό μας είναι απίστευτο, αλλά όχι τέλειο. Και ναι, μπορεί να κατασκευάζει αναμνήσεις που δεν συνέβησαν ποτέ ακριβώς έτσι. Αυτές λέγονται ψευδείς αναμνήσεις (false memories) και είναι πολύ πιο συχνές απ’ όσο νομίζεις.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Ο εγκέφαλος δεν καταγράφει τα πάντα σαν κάμερα. Δεν αποθηκεύει στιγμές αυτούσιες, αλλά αποσπάσματα: εικόνες, συναισθήματα, μυρωδιές, λέξεις. Και κάθε φορά που «θυμόμαστε» κάτι, στην ουσία το ξαναχτίζουμε από αυτά τα κομμάτια.
Όμως όσο περισσότερο περνά ο καιρός, τόσο πιο εύκολο είναι να μπλέξουμε λεπτομέρειες, να επηρεαστούμε από άλλες ιστορίες, ή ακόμα και να "συμπληρώσουμε" τα κενά μόνοι μας χωρίς να το καταλάβουμε.
Πώς δημιουργούνται οι ψεύτικες αναμνήσεις;
Από άλλους ανθρώπους:
Αν κάποιος μας πει μια ιστορία με σιγουριά (π.χ. «Θυμάσαι τότε που πήγαμε σ’ εκείνο το πάρκο;»), μπορεί ο εγκέφαλος μας να την αποδεχτεί σαν αληθινή. Με τον καιρό, θα νομίζουμε ότι ήμασταν εκεί, ενώ δεν ήμασταν!
Από τις προσδοκίες μας:
Αν περιμένεις να συμβεί κάτι, ο εγκέφαλος μπορεί να το "δημιουργήσει". Π.χ. μπορεί να θυμάσαι ότι έδωσες ένα δώρο γενεθλίων, επειδή το σκεφτόσουν μέρες ενώ τελικά… δεν το έκανες ποτέ.
Από συναισθήματα:
Οι έντονες συναισθηματικές στιγμές (λύπη, φόβος, χαρά) κάνουν τις αναμνήσεις πιο ισχυρές αλλά όχι απαραίτητα πιο ακριβείς. Το μυαλό θυμάται πώς ένιωσες, όχι απαραίτητα τι συνέβη ακριβώς.
Από τα media και τις εικόνες:
Μια φωτογραφία ή ένα video που έχεις δει πολλές φορές μπορεί να “μπει” στη μνήμη σου σαν προσωπική εμπειρία. Έχεις ποτέ αναρωτηθεί αν θυμάσαι πραγματικά ένα παιδικό σου γεγονός ή απλώς έχεις δει τη φωτογραφία του τόσες φορές που το πιστεύεις;
Είναι κακό αυτό;
Όχι απαραίτητα. Είναι φυσιολογικό και συμβαίνει σε όλους. Στην πραγματικότητα, έτσι δουλεύει η μνήμη: είναι δυναμική, όχι στατική. Αλλά σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. μαρτυρίες, σχέσεις, παρεξηγήσεις), οι ψεύτικες αναμνήσεις μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα.
Μην εμπιστεύεσαι λοιπόν απόλυτα τη μνήμη σου. Κράτα ανοιχτό το ενδεχόμενο να έχεις θυμηθεί κάτι "λάθος" και μάθε να ακούς και την άλλη πλευρά. Ίσως θυμάστε και οι δύο διαφορετικά την ίδια στιγμή και οι δύο να έχετε "δίκιο", μέσα στο δικό σας μυαλό. Το ότι θυμόμαστε κάτι, δεν σημαίνει τελικά πάντα ότι έγινε έτσι. Το μυαλό μας φτιάχνει ιστορίες, συμπληρώνει κενά, και κάποιες φορές… εφευρίσκει γεγονότα.
Δεν πειράζει. Είσαι άνθρωπος. Απλώς, την επόμενη φορά που θα πεις κάθετα και κατηγορηματικά «Το θυμάμαι πεντακάθαρα!», κράτα και μια επιφύλαξη.
