Ιστορικά κειμήλια, σημαντικές πηγές για την ιστορική έρευνα και έργα με έντονη εικαστικότητα. Σπάνια δημιουργήματα και είδη επένδυσης για φανατικούς συλλέκτες που βάζουν πλέον βαθιά το χέρι στην τσέπη για να τα αποκτήσουν.
Ο λόγος για τους χάρτες, εκείνες τις τεχνικές και καλλιτεχνικές απεικονίσεις της επιφάνειας της Γης, χειρόγραφες ή τυπωμένες, στολισμένες με γεωφυσικά σύμβολα και στοιχεία τοπικής παράδοσης. Η δημιουργία τους θεωρείται μια από τις αρχαιότερες δραστηριότητες του ανθρώπου.
Το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας έχει οργανώσει οκτώ εκθέσεις με παλαιούς χάρτες από το 2002, οπότε ίδρυσε το Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου, με πυρήνα τη δωρεά 250 χαρτών και 5 ατλάντων του ζεύγους Βίκτορα και Νιόβης Μελά. Μια νέα έκθεση εγκαινιάζει απόψε στις 8.30, στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγίου Κωνσταντίνου 20), αφιερωμένη στη χαρτογραφία του Αιγαίου Πελάγους. Η εποχή μεταξύ του 15ου και 17ου αιώνα, που καλύπτει η έκθεση, έχει μια ξεχωριστή σημασία, καθώς τότε οικοδομούνται και παγιώνονται η γεωγραφική έννοια και η χαρτογραφική εικόνα του «αρχιπελάγους», της λειτουργικής ενότητας ακτών και νησιών. Εκτοτε οι ξένοι χαρτογράφοι αποκαλούν «αρχιπέλαγος» κι άλλα συμπλέγματα νησιών στον κόσμο.
Ενα από τα εκθέματα είναι ο Χάρτης της Ελλάδας του Μερκάτορ, διάσημου γεωγράφου-χαρτογράφου του 16ου αιώνα, που αποτελεί και τον πρώτο χάρτη της συλλογής Μελά, δώρο στο Βίκτορα Μελά από τη μητέρα του, το 1945, που του εμφύσησε το πάθος για τη χαρτογραφία.
Στη δωρεά του στο ΜΙΕΤ, στο ΔΣ του οποίου είναι και γενικός γραμματέας, περιλαμβάνεται και η Χάρτα του Ρήγα, που αποτελεί αντικείμενο ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές. Την είχε αγοράσει, όπως μας είπε, σε πιο προσιτή τιμή, απ’ ό,τι το ελληνικό Δημόσιο, που είχε αποκτήσει ένα γνήσιο αντίτυπο σε δημοπρασία αντί 18 εκατ. δρχ. Στην Ελλάδα σώζονται λιγότερα από 20 αντίτυπα της μεγαλειώδους Χάρτας της Ελλάδας, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των σωζόμενων διεθνώς, από τις 1.000 και πλέον χαλκογραφίες που είχαν τυπωθεί το 1797.
Η σπανιότητα και η εικαστικότητα, σε συνδυασμό με την παλαιότητα, είναι αυτά που ανεβάζουν κυρίως τις τιμές των χαρτών. Οι ειδικοί συλλέκτες αποφεύγουν τους μετά το 1.800 χάρτες, γιατί είναι μειωμένα τα (εικαστικά) στολίδια στην εικονογράφηση. «Ακόμη και οι ανεμοδείκτες είναι αλλιώτικοι», λέει ο κ. Μελάς. Η παλιά μάλιστα χαρτογραφία έχει να επιδείξει και επαγγελματίες ζωγράφους, ανάμεσά τους ο διάσημος ζωγράφος Χανς Χόλμπαϊν.
Πέρα από τις ιστορικές πληροφορίες που προσφέρουν στον ερευνητή, οι χάρτες, σύμφωνα με τον κ. Μελά, «δείχνουν και τη νοοτροπία που επικρατούσε στη χώρα του χαρτογράφου: φορεσιές, αρχαία τοπωνύμια, αγάπη για την Ελλάδα κ.ά.».
Ανάμεσα στα χαϊλάιτ της έκθεσης, για την οποία συνεργάζονται κι άλλοι φορείς, συγκαταλέγεται ένας Πορτολάνος για την Ελλάδα από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής - ναυτικός χάρτης με χειρόγραφες «οδηγίες προς ναυτιλλομένους» - από τους δύο που υπάρχουν στη χώρα (ο άλλος στη Βιβλιοθήκη της Ζαγοράς Πηλίου) και από τους επτά διεθνώς και αφορούν στην ελληνική γεωγραφία.
ΔΗΜΗΤΡΑ ΡΟΥΜΠΟΥΛΑ
