Επιστήμων και παραμυθάς. Χωρίς διχασμό προσωπικότητας. Χωρίς συγκρούσεις. Στην πραγματικότητα, άλλωστε, ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι πέρα από αυτά. Είναι ο άνθρωπος που αποφάσισε να πέσει από το αεροπλάνο χωρίς αλεξίπτωτο γιατί πίστεψε στο όνειρό του και στα όνειρα των παιδιών κάθε εποχής.
Καθηγητής Εγκληματολογίας και παράλληλα σπουδαίος παραμυθάς. Πώς συνδέονται οι δύο «ιδιότητες»;
Οι κανόνες και η παράβαση, θεμελιώδη θέματα της σύγχρονης εγκληματολογίας, προσφέρουν άφθονο υλικό για τα παραμύθια μου. Για παράδειγμα, στο βιβλίο μου «Ποιος έκανε πιπί στον Μισισιπή» ο αυστηρός καπετάνιος ενός ποταμόπλοιου γεμάτου με παπιά που ταξιδεύουν στον Μισισιπή, ανακαλύπτει ότι ένα από αυτά έκανε πιπί του στο ποτάμι και προσπαθεί να το πείσει να ομολογήσει.
Ποιος είναι ο λόγος της ύπαρξης των παραμυθιών στη ζωή μας;
Η σημασία των παραμυθιών δεν έγκειται στο ότι μας ενημερώνουν ότι υπάρχουν δράκοι. Η αξία των παραμυθιών έγκειται στο ότι μας δίνουν την ελπίδα ότι μπορούμε να τους νικήσουμε. Μας προσφέρουν τα εναύσματα, τα πρότυπα και το κουράγιο να πολεμάμε τους δράκους που μας απειλούν και τα τέρατα που μας καταδυναστεύουν.
Τι είναι το παραμύθι τελικά;
Φυτώριο φαντασίας και οξυγόνο ελπίδας.
Γιατί θεωρείτε σημαντική τη φαντασία;
Η φαντασία, η ικανότητα δηλαδή να οραματιζόμαστε το ανύπαρκτο, η διαδικασία τού να σχηματίζουμε στο νου μας εικόνες, συσχετισμούς και ιδέες που ξεπερνούν την εμπειρική πραγματικότητα, έχει άμεση σχέση με την επίλυση προβλημάτων και την επιστημονική σκέψη. Θα τολμούσα να πω ότι η επιστημονική πρόοδος δεν είναι τίποτα άλλο από εφηρμοσμένη φαντασία. Τα εντυπωσιακότερα άλματα στον επιστημονικό τρόπο σκέψης δεν επιτυγχάνονται τόσο με νέες παρατηρήσεις και πρόσθετα στοιχεία, όσο με διεργασίες που συντελούνται στη φαντασία των επιστημόνων. Με τολμηρές ιδέες, θαρραλέες υποθέσεις και ριζοσπαστικές εικασίες. Ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σο εκφράζει αυτήν την αλήθεια με μία μόνον φράση: «Η φαντασία είναι η αφετηρία της δημιουργίας». Επιπλέον, η φαντασία για να λειτουργήσει δεν απαιτεί ούτε προηγμένη τεχνολογία, ούτε ερευνητικά κονδύλια, ούτε μακρόχρονες σπουδές. Οπως το θέτει χαρακτηριστικά ο Εντισον, «Για να εφεύρεις, δεν χρειάζεται τίποτα παραπάνω από φαντασία κι ένα σωρό σκουπίδια». Ας μην ξεχνάμε ότι την ηλεκτρική σκούπα την εφηύρε ένας θυρωρός, χρησιμοποιώντας αρχικά μια μαξιλαροθήκη κι έναν ανεμιστήρα.
Στην εποχή μας η υπερκατανάλωση κι ο ωφελιμισμός έχουν αντικαταστήσει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία.
Για ποιον λόγο η φαντασία υποτιμάται και εξορίζεται;
Επειδή οι ασκούντες εξουσία έχουν την τάση να θεωρούν αμετάβλητα όσα είναι μεταβλητά. Να μην ανέχονται διαφορετική από την κρατούσα πραγματικότητα. Να ανάγουν σε υπέρτατη αξία τη σταθερότητα. Επιδιώκουν τη στασιμότητα και τρέμουν καθετί το ρευστό. Εκλαμβάνουν ως απειλή το «εν δυνάμει» της φαντασίας και τη θέτουν υπό διωγμόν. Είναι ο πιο επικίνδυνος εχθρός του κατεστημένου και η αποδοχή του κατεστημένου ο θανάσιμος εχθρός της φαντασίας.
Τα παραμύθι πρέπει να έχει ηθικό δίδαγμα;
Μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας για παιδιά πάσχει από το σύνδρομο του διδακτισμού και της ηθικολογίας. Το παραμύθι διδάσκει και μεταδίδει αξίες με έμμεσο τρόπο, αφού πρώτα κερδίσει το παιδί, συναρπάζοντάς το, διασκεδάζοντάς το.
Γιατί η Φρουτοπία παραμένει επίκαιρη;
Επειδή πάντα θα υπάρχουν κολοκυθάκια που ονειρεύονται να δείρουν έναν μανάβη. Αλλωστε, η καθημερινότητα μας δεν απέχει πολύ από το μυθικό σύμπαν της Φρουτοπίας. Αρκεί να αναφέρω ότι στη Φρουτοπία το υπουργικό συμβούλιο απαρτίζεται από εφτά σπουδαία λαχανικά και ότι ο Βλάσης το βλίτο διαπρέπει ως υπουργός Παιδείας.
Η πιο γνωστή εφεύρεσή σας είναι ο γαργαλειός. Νομίζετε ότι αρκεί αυτή η συσκευή σήμερα για να γελάει ο κόσμος;
Οχι. Ο γαργαλειός είναι χρήσιμος, αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται να πίνει κανείς και πορτογαργαλάδα, ένα αναψυκτικό που ξεκαρδίζεται στα γέλια όταν το πίνεις!
Από πού αντλείτε τα θέματα για τα παραμύθια σας;
Πρέπει να ομολογήσω ότι πάσχω από μια σπάνια μορφή λογοτεχνικού φετιχισμού. Διάφορα ευτελή αντικείμενα -καμένα σπίρτα, κύβοι ζάχαρης, τούλια μπομπονιέρας, κουκούτσια βύσσινου, σκουλαρίκια χαρταετών- αποτελούν συχνά πηγές έμπνευσης για τα έργα μου.
Στο Πεκίνο, στην έκθεση βιβλίου με τιμώμενη χώρα την Ελλάδα, οι μικροί Κινέζοι σας ανακήρυξαν μέλος της κομμουνιστικής οργάνωσης των παιδιών- έναν πιονιέρο με κόκκινο μαντήλι στο λαιμό. Πώς νιώσατε;
Η επικοινωνία με μια ομάδα 30 μικρών Κινεζόπουλων που παρακολούθησαν την αφήγηση ενός παραμυθιού μου και δεν ήξεραν με ποιον τρόπο να εκδηλώσουν την αγάπη τους ήταν μια διασκεδαστική και συγκινητική εμπειρία. Ομολογώ όμως ότι δεν συνειδητοποίησα αμέσως τι ακριβώς συνέβαινε όταν έπειτα από μια σύντομη σύσκεψη με τους συνοδούς τους αποφάσισαν να με εντάξουν στην ομάδα τους. Μια μικρή Κινεζούλα μου ζήτησε να σκύψω και έδεσε τελετουργικά ένα κόκκινο πανί, σαν φουλάρι, γύρω από τον λαιμό μου. Μετά έμαθα ότι το κόκκινο αυτό πανί συμβόλιζε μια γωνιά της κινέζικης σημαίας. Ετσι, με μια μικρή καθυστέρηση πολλών δεκαετιών έγινα μέλος μιας παιδικής οργάνωσης.
Τελικά ποιο είναι το επάγγελμα σας; Εφευρέτης, ζογκλέρ μελάτων αβγών ή μάγος που με την ξελογιάστρα μουσική σας θέλετε να μας κρατήσετε στον κόσμο της παιδικότητας για πάντα;
Εχω χρηματίσει τροχονόμος χαρταετών, οδοντογιατρός κροκοδείλων, νανουριστής ηφαιστείων και ιδιοκτήτης διανυκτερεύοντος ομπρελάδικου στη Χώρα που δεν Βρέχει Ποτέ. Μάγος δεν είμαι αλλά αν σας πνίγει το γκρίζο μπορώ να σας γνωρίσω στον φίλο μου, τον Μάγο του Ροζ. Για να μην απολέσουμε ή να επανακτήσουμε την παιδικότητα δεν χρειάζεται βοήθεια μάγου, αρκεί να ακολουθήσουμε τη συμβουλή που δίνουν τα πουλιά στον Αχυρούλη, το σκιάχτρο που ονειρεύεται να πετάξει:
Για να πετάξεις με χαρά και κέφι
Ως τον ήλιο, ώς τα νέφη
Ζάχαρη άχνη, ιστό από αράχνη
Ή της θάλασσας τον αφρό
Απαγορεύεται αυστηρά
Να συλλογιέσαι πράγματα βαριά
Βαρίδια, βαρύτονους, τη βαρυχειμονιά
Ή βαρειούς ταφτάδες
Σκέψου μπομπονιέρες, τούλια
Την αύρα, τα πουλιά
Και Χιονιού νιφάδες!
«Η φαντασία είναι ο πιο επικίνδυνος εχθρός του κατεστημένου και η αποδοχή του κατεστημένου ο θανάσιμος εχθρός της φαντασίας»
Ο Ευγένιος Τριβιζάς διδάσκει Εγκληματολογία και Συγκριτικό Ποινικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Reading και διευθύνει το Τμήμα Εγκληματολογικών Μελετών του ίδιου. Παράλληλα, έχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά, ένα βιβλίο για ενήλικες (Ο Ερωτευμένος Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα, μα και λιμπρέτα για όπερες. Εργα του έχουν τιμηθεί με βραβεία εντός και εκτός Ελλάδας.
ΤΕΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ
